Pomiar dydaktyczny, jako uściślone sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów, jest składnikiem warsztatu każdego nowocześnie pracującego nauczyciela.
prof. Bolesław Niemierko
Pomiar dydaktyczny dla matematyka to po prostu funkcja przyporządkowująca symbole (symbole graficzne, opis słowny lub oceny) w wybranej skali pomiarowej odpowiednim poziomom osiągnięć ucznia. Ważne jest, aby na początku roku szkolnego określić jego zasady w wymaganiach edukacyjnych na poszczególne oceny. Pomiar dydaktyczny pozwala zatem określić liczbą stosunek materiału opanowanego przez ucznia do tego, co zostało przez nas zaplanowane jako treści do nauczenia oraz określić wiedzę i umiejętności ucznia na tle badanej grupy.
Istnieje wiele kryteriów podziału i wiele rodzajów pomiarów dydaktycznych, różniących się cechami i zastosowaniami. Poniżej przedstawiam kilka podstawowych rodzajów pomiarów dydaktycznych oraz ich cechy charakterystyczne.
Ewaluacja osiągnięć uczniów to proces oceny i analizy postępów, zdolności i umiejętności uczniów w kontekście edukacyjnym. Jest to istotna część procesu nauczania i uczenia się, która pomaga nauczycielom, uczniom i innym zainteresowanym osobom ocenić, w jakim stopniu uczniowie opanowali materiał, oraz dostarcza informacji na temat skuteczności nauczania i uczenia się.
W zakresie ewaluacji osiągnięć uczniów rozróżnia się:
- Pomiar diagnostyczny
- Cel: ustalenie poziomu wiedzy i umiejętności uczniów oraz zidentyfikowanie obszarów wymagających dodatkowego wsparcia albo dodatkowych wyzwań.
- Stosowany jest na początku roku, nazywamy go też testem na wejściu, albo testem wstępnym lub wstępną diagnozą. Najczęściej przybiera formę testu diagnostycznego.
- Pomiar formatywny
- Cel: dostosowanie dalszych działań nauczyciela i ucznia na podstawie uzyskiwanych informacji zwrotnych.
- Wykorzystywany jest w trakcie procesu nauczania i uczenia się, najczęściej w ciągu roku szkolnego. Jest podstawą monitorowania postępów i dostosowywania strategii nauczania.
- Pomiar sumatywny
- Cel: okresowe podsumowanie osiągnięć ucznia w danym przedmiocie lub dziedzinie.
- Przeprowadzany jest na końcu określonego okresu nauczania, np. semestru, roku szkolnego albo cyklu kształcenia. Może mieć charakter bardziej formalny, może też wpływać na ocenę końcową.
Układ odniesienia wyników pomiaru to uporządkowany zbiór wybranych punktów skali, wartości lub kryteriów, z którymi porównuje się wyniki pomiaru. Może obejmować oczekiwane umiejętności, standardy edukacyjne lub przyjęte kryteria oceny. Uczniowie są oceniani i porównywani do tych standardów, aby określić, czy osiągają wymagane cele na danym etapie edukacyjnym.
W zależności od przyjętego układu odniesienia wyników, pomiar dydaktyczny dzieli się na:
- Pomiar różnicujący
- Cel: identyfikacja indywidualnych zdolności, umiejętności i potrzeb uczniów w oparciu o ich indywidualne poziomy osiągnięć. Takie podejście pozwala na ustalenie zajmowanej przez ucznia pozycji np. w klasie lub szkole, w oparciu o wymagania programowe.
- W pomiarze różnicującym układem odniesienia wyniku ucznia są wyniki wszystkich pozostałych uczniów. Wynikowi każdego ucznia przyporządkowujemy konkretną wartość w przyjętej skali pomiarowej, która pozwala na porównaniu pojedynczego wyniku z pozostałymi wynikami w danej grupie poddanej badaniu (klasa, poziom, szkoła). Układ odniesienia jest reprezentowany przez jeden punkt w skali pomiarowej.
- Stosowany jest, gdy nie umiemy lub nie chcemy określić wymagań programowych na przykład podczas konkursów przedmiotowych lub procesie rekrutacji na studia.
2. Pomiar sprawdzający
- Cel: ustalenie stopnia spełnienia wymagań edukacyjnych przez ucznia z danego zakresu materiału (treści nauczania).
- W pomiarze sprawdzającym układem odniesienia wyniku ucznia są wymagania edukacyjne.
- Pomiar sprawdzający jednostopniowy oparty jest na jednym poziomie wymagań. Poszczególne zadania testu reprezentujące wybrany zakres treści kształcenia traktuje się jako równorzędne, bo wszystkie wymagania są jednakowo ważne. Materiał uznaje się za opanowany, gdy przekroczona zostaje norma ilościowa, określony procent zadań, które trzeba rozwiązać, albo łączna liczba punktów, którą trzeba uzyskać. Ten rodzaj pomiaru stosuje się na przykład podczas matur, gdzie obowiązkowy egzamin maturalny z matematyki uznaje się za zdany po przekroczeniu progu 30 %.
- Pomiar sprawdzający wielostopniowy jest oparty na wymaganiach wielostopniowych. To forma oceny, która składa się z pytań lub zadań o zróżnicowanym, najczęściej o rosnącym poziomie trudności. Pomiar sprawdzający wielostopniowy umożliwia bardziej precyzyjną analizę umiejętności uczniów i dostosowanie procesu nauczania do ich indywidualnych potrzeb. Szczególnym przypadkiem takiego pomiaru jest skala ocen szkolnych. Jest on w Polsce bardzo popularny, szczególnie wśród nauczycieli przedmiotów matematyczno-przyrodniczych. Określony w 1990 roku przez Bolesława Niemierkę pełny model wielostopniowy pomiaru sprawdzającego obejmuje następujące poziomy wymagań edukacyjnych:
3. Pomiar normatywny
- Cel: porównanie osiągnięć ucznia lub grupy uczniów (np. klasa, szkoła) w kontekście normy lub grupy referencyjnej.
- Pomiar normatywny dostarcza kontekstu porównawczego, który może być przydatny w zrozumieniu osiągnięć i postępów w edukacji. Takie podejście pozwala zidentyfikować, czy dana jednostka lub grupa wypada lepiej, gorzej lub na podobnym poziomie w porównaniu z innymi (osobami lub grupami). Pozwala on na tworzenie rankingów, porównywanie wyników w kolejnych okresach czasu, analizowanie, czy osiągnięcia poprawiają się, pogarszają, czy też pozostają na tym samym poziomie.
- Pomiar normatywny może być wykorzystywany do oceny efektywności programów nauczania lub strategii edukacyjnych w porównaniu do wyników osiągnięć uczniów w skali szerszej populacji. Dzięki porównywaniu wyników z normą, nauczyciele i specjaliści mogą zidentyfikować uczniów, którzy mogą wymagać dodatkowego wsparcia lub dodatkowych wyzwań.
- Przykładem wykorzystania pomiaru normatywnego są badania przeprowadzane w celu oceny efektywności programów nauczania lub reform edukacyjnych do porównania wyników uczniów z różnych szkół, regionów lub krajów. Innym przykładem może być rekrutacja na studia wyższe.
Pomiar dydaktyczny musi charakteryzować się wieloma cechami, aby mógł być zastosowany i aby wyciągane na jego podstawie wnioski były wiarygodne. Istotne cechy pomiaru dydaktycznego obejmują:
- Obiektywność pomiaru opiera się na zdefiniowanych kryteriach i standardach oceniania, które są niezależne od osobistych opinii, interpretacji czy uprzedzeń. Pełne zachowanie absolutnego obiektywizmu przez nauczyciela nie jest w pełni możliwe. Chodzi o to, aby wynik pomiaru nie był zależny ani od subiektywnych osądów, ani emocji sprawdzającego. Przeprowadzając pomiar należy zadbać o jasno i dokładnie określone, takie same dla każdego ucznia, kryteria oceny.
- Skala ocen pomiaru musi być ściśle przestrzegana przez nauczyciela, aby wyeliminować subiektywność dokonywanej przez niego oceny. Jego konstrukcja (sprawdzianu, testu) musi być na tyle prosta, aby udzielana odpowiedź przez badanego mogła być oceniona zero-jedynkowo: tak/nie, plus/minus albo 0/1. Dlatego też ważne jest, aby każdy pomiar był wyposażony w klucz, schemat oceniania zawierający szczegółowe informacje dotyczące ilości przyznanych punktów za każdy możliwy wariant odpowiedzi na określone pytanie testu.
- Wiarygodność pomiaru polega na tym, że w każdym następnym badaniu pozwala uzyskać spójny i powtarzalny wynik. Nie da się do końca uzyskać powtarzalności wyniku pomiaru, jak to się dzieje przy pomiarze a przykład długości. Istnieje zasadnicza różnica między pomiarami przedmiotów martwych i pomiarami procesów zachodzących wewnątrz żywego organizmu, bowiem w miarę upływu czasu dziecko się uczy, zachodzą zmiany w jego umyśle i nabywa doświadczenia. Wiarygodność pomiaru ustala się przez wyliczenie stopnia korelacji między wynikami dwóch kolejnych prób. Jeśli współczynnik korelacji r-Pearsona jest co najmniej równy 0,75, uznaje się test za wiarygodny.
- Czułość pomiaru określa, na ile pomiar wykazuje najmniejsze różnice wyników uzyskiwanych uczniów. Pomiar odpowiednio czuły pozwoli na przykład na uporządkowanie uczniów według ich osiągnięć. Uzyskanie jego odpowiedniej czułości jest możliwe poprzez dobór zadań o wrastającym stopniu trudności, od prostych i łatwych do złożonych i trudnych. Oznacza to uszeregowanie zadań od tych dostępnych dla wszystkich uczniów, tylko dla części i wreszcie takich, które rozwiążą tylko pojedynczy uczniowie.
- Trafność pomiaru odnosi się do stopnia, w jakim mierzy on to, co ma być zmierzone. Powinien on zatem adekwatnie odzwierciedlać zakres ocenianego materiału, obejmując jego całość. Jest to ważna cecha pomiaru, ponieważ niezgodność z celem pomiaru może prowadzić do błędnych wniosków i skutkować podejmowaniem błędnych decyzji. Walidację pomiaru można sprawdzić przez wyliczenie korelacji r-Pearsona wyników badania testowego i normalnych ocen nauczycielskich.
Pomiar dydaktyczny to proces oceny osiągnięć i postępów w nauce uczniów. Istnieje wiele rodzajów pomiarów dydaktycznych. Wybór jest związany z celem pomiaru oraz zastosowaniem. Ważne jest, aby już na etapie planowania wybrać właściwie. Wówczas przeprowadzone pomiary będą efektywnie wspierały nasz proces edukacyjny.
Literatura:
Władysław Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, PZWS, Warszawa 1968
Radosław Muszkieta, Ocenianie osiągnięć uczniów przez nauczycieli wychowania fizycznego, https://www.wbc.poznan.pl/Content/9794/index.html, [dostęp 15.08.2023]
Ważna uwaga:
Jestem autorem i właścicielem wszystkich tekstów, zdjęć, rysunków, infografik i wykresów na tym blogu, za wyjątkiem kilku, przy których podałam źródło, albo tych, które są rozpowszechniane na licencji Creative Commons. Jeśli chciałabyś lub chciałbyś skopiować treści tu umieszczone i wykorzystać je, w literaturze swojej pracy umieść źródło w postaci linka do strony, z której zostały przez Ciebie pobrane. Korzystaj z umieszczonych tu informacji i obrazów, ale nie podpisuj się pod nimi swoim nazwiskiem.